Richard Wagner (1813-1883)

Richard Wagner werd op 22 mei 1813 in Leipzig geboren, als negende kind in het gezin van Carl Wagner, een politieklerk, en Johanna Rosine Paetz. Carl overleed enkele maanden na de geboorte van Richard, en enige tijd later trok het gezin in bij acteur en toneelschrijver Ludwig Geyer, een vriend van Carl. Het is niet gekend of Richard’s moeder ook met Geyer trouwde, maar Richard’s officiële familienaam was tot zijn 14de alvast Geyer.

Het is wellicht van zijn stiefvader dat Wagner de liefde voor het toneel erfde. Niet alleen speelde hij als kind mee in enkele toneelstukken, het was ook  zijn ambitie om zich als toneelschrijver waar te maken. Wat niet wil zeggen dat Wagner geen interesse had in muziek. Hij kreeg vanaf zijn zevende muzieklessen, en hij was diep onder de indruk van Weber’s opera Der Freischütz, een werk dat hem motiveerde om een toneelstuk dat hij zelf aan het schrijven was, ook op muziek te zetten.

Zijn eerste werken werden sterk door Beethoven geïnspireerd, maar met de tijd ontwikkelde Wagner een eigen stijl, getypeerd door orkestraties die geen van zijn voorgangers ooit hadden geprobeerd. 

Het centrale thema in de meeste van zijn opera’s, waarvan hij de libretto’s vaak ook zelf schreef, is gebaseerd op de oud-Germaanse mythologie. Als dusdanig speelde Wagner in op het 19de eeuwse nationalisme en  benadrukte hij in zijn werk het eigen Germaanse karakter.

Een belangrijke vernieuwing op het vlak van de opera kwam met Der Ring des Nibelungen: een reeks van opera’s die rond hetzelfde verhaal werken om zo tot een samenhangend geheel te komen.

Tegelijk introduceerde hij het Leitmotiv, waarbij de muziek zich loskoppelt van de tekst en meer bij het personage hoort, ongeacht de tekst die gezongen wordt. Zo klinkt de muziek duister en somber wanneer een personage verraad plant terwijl zijn woorden zijn plannen nog verbergen. 

Op die manier krijgt het publiek een beeld van de gedachten en emoties van de personages, los van hun woorden en is de muziek een voorbode van het verloop van het verhaal.

Stormachtig leven

Dat de opera’s van Wagner vaak heel stormachtig klinken en sterk doorspekt zijn met dramatiek, heeft wellicht niet alleen met zijn voorliefde voor de dramatiek van het toneel te maken, maar ook met zijn stormachtig leven. In november 1836 trouwde hij met de actrice Minna Planer, die hem binnen het jaar al verliet voor een andere man. Ondanks de affaires die ze beiden hadden, en hoewel ze de facto vaak gescheiden leefden, bleven ze met elkaar getrouwd tot Minna in 1866 aan een hartaanval overleed.

Eén van de affaires die Wagner had, was met Cosima Liszt, de dochter van de Hongaarse componist Franz Liszt, met wie Wagner goed bevriend was. In 1870, nadat haar echtgenoot eindelijk toestemde in een echtscheiding, trouwden Wagner en Cosima. 

Richard Wagner in 1871
Richard Wagner in 1871

Door zijn huwelijk met Cosima, werd Wagner de schoonzoon van Franz Liszt. Niet alleen hadden zij een grote invloed op de ontwikkeling van elkaar’s stijl, Liszt zorgde ook voor de transcriptie voor piano van verschillende van Wagner’s composities en hij dirigeeerde de première van de opera ‘Lohengrin’ omdat Wagner zelf niet aanwezig kon zijn.

Tijdens de laatste jaren van zijn leven, verbleef Wagner regelmatig in Italië omwille van zijn tanende gezondheid. Tegen de tijd dat zijn laatste opera, Parsifal op 26 mei 1882 in Bayreuth in première ging, hij hij al een aantal hartaanvallen gehad. Toch zou hij tijdens de laatste uitvoering van het seizoen de derde acte zelf dirigeren.

Na het festival reisde Wagner terug naar Venetië om er te overwinteren. Hij overleed er op 13 februari 1883 in het Ca’ Vendramin Calergi, een 16de eeuws palazzo langs het beroemde Canal Grande.

Controverse

Als persoon is Wagner niet zonder enige controverse. Dat had hij niet alleen te danken aan zijn affaires en de schulden die hij gemaakt had, zijn artikel ‘Das Judentum in der Musik’ is doorspekt van anti-semitisme, wat volgens sommigen het resultaat was van de vele schulden die hij voornamelijk bij Joodse bankiers had. Uit de dagboeken van Cosima Liszt, echter, blijkt dat het vooral onder haar invloed was dat Wagner zich negatief uitliet over de Joden, en na zijn overlijden 1883 droeg ze verder bij aan de anti-semitische reputatie van de componist.

(Bron: Wikipedia)