Menu
De meest geliefde onder de twaalf Londense symfonieën was die in G majeur, die zijn debuut maakte op 31 maart 1794. Tegenwoordig staat deze bekend als Symfonie nr 100 van Haydn volgens het compendium samengesteld door Eusebius Mandyczewski in 1907. De symfonie volgt de structuur die gangbaar was in de late 18de eeuw voor dit genre en bestaat uit vier delen: een adagio en allegro; een allegretto; een menuetto modereto; om af te sluiten met een presto.
Symfonie nr 100: Hobohen I/100
Genre: Symfonie
Componist: Joseph Haydn
Compositiejaren: 1786-1794
Première: London, 31 maart 1794
Voor de tweede beweging van deze symfonie bewerkte Haydn een stuk van een concerto voor twee twee draailieren dat hij in 1786 voor de koning van Napels componeerde. Het is ook deze tweede beweging met haar trompetgeschal en percussie, die de symfonie haar bijnaam gaf: de Militaire Symfonie.
Door watermerken op de pagina’s van de partituur te bestuderen, ontdekten muziekhistorici dat Haydn het derde van de vier delen, het menuetto, in Wenen componeerde tussen twee van zijn reizen naar Londen. De omsluitende eerste en vierde beweging zou hij dan na tussen zijn aankomst in London op 4 februari 1794 en de première van de symfonie op 31 maart van datzelfde jaar geschreven hebben.
Ondanks de lange compositie geschiedenis van de symfonie vormen alle vier delen toch een opvallend samenhangend geheel. De onderlinge verbondenheid wordt vanaf het begin aangekondigd in een weelderige langzame inleiding, doordrenkt van somberheid maar subtiel genoteerd in hoge tessituur.
Hierbij worden ritmes met dubbele stippen gebruikt als eerbetoon aan het verleden, trillers om een doordringende sfeer van verwachting te creëren, stops en rustpauzes om het essentiële element van stilte te introduceren, een wending naar de mineur om het komende gebruik van die toonsoort te voorspellen en een voortdurend ritme van achtste noten voor een algemeen gevoel van gestileerde voortstuwing.
Ondanks de voortreffelijkheid van het eerste deel is het juist het gewaagde allegretto tweede deel dat ongekend en uniek is in Haydns werk en dat de symfonie zijn enorme aantrekkingskracht verleent. Een ogenschijnlijk rustig begin omvat een van zijn eenvoudige, kinderlijke deuntjes, hoewel de partituur verrijkt wordt door de toevoeging van klarinetten aan het ensemble van strijkers, fluiten, hobo’s, fagotten, trompetten en hoorns uit de andere delen. Haydn doorbreekt vervolgens de textuur met een reeks ‘Turkse’ percussie-instrumenten, een nieuwigheid uit die tijd die Mozart eerder al gebruikte in zijn opera Die Entführung aus dem Serail uit 1782.
In de derde beweging valt vooral het afwijkende tempo op, ondanks de aanduiding als menuet. Haydn doorbreekt de conventies van de late 18e-eeuwse menuetvorm, waardoor deze beweging een wat ouderwetse en statige sfeer ademt. Het is alsof Haydn een brug slaat tussen verschillende muzikale tijdperken, waarbij hij met zijn eigen unieke stempel de luisteraar meeneemt op een reis door muzikale geschiedenis.
De presto-finale daarentegen is een ware wervelwind van contrasten en extremen. De muziek neemt je mee door kalme passages en luide uitbarstingen, voortdurende beweging en eigenzinnige pauzes. Te midden van deze dynamische context weeft Haydn drie verrassingen in het weefsel van de compositie. Hij snijdt de laatste maat van zijn thema af, waardoor de luisteraar onverwachts in de eerste episode van de rondo/sonate-structuur belandt. Een regelmatig terugkerende, zachte pauze wordt vervangen door een onverwachte uitbarsting van drums, waardoor de luisteraar op het puntje van zijn stoel komt te zitten, vol spanning over wat er nog gaat komen.
Net op het moment dat het constante hectische tempo dreigt vermoeiend te worden, treedt Haydn opnieuw op het toneel met Turkse percussie. Dit element voegt een opwindende laatste impact toe aan de compositie, als een krachtige climax die de luisteraar bijna uit zijn stoel doet springen.
Deze keer laat de Turkse percussie een spoor van wanhoop achter, maar tegelijkertijd onthult het ook de triomfantelijke overgave van het dubbele karakter van de finale. Haydn speelt met emoties en verwachtingen, en het resultaat is een meesterwerk dat zowel verrast als betovert.
(Bron: Wikipedia)