Menu
De Griekse componist en architect Iannis Xenakis werd geboren op 29 mei 1922 in het Roemeense Brăila. Zijn vader, Klearchos, was een zakenman die in Roemenië aan het hoofd stond van een Engels import- en exportbedrijf, en zijn moeder, Foltini Pavlou, was een pianiste.
Zijn ouders deelden beiden een diepe liefde voor muziek. Vooral zijn moeder moedigde hem aan om meer over muziek te ontdekken, terwijl de voorliefde van zijn vader voor de opera het gezin regelmatig naar het Bayreuth Festival bracht.
Op nauwelijks vijfjarige leeftijd verloor Iannis zijn moeder, die bezweken was aan de mazelen kort na de geboorte van een doodgeboren dochter. Deze traumatische gebeurtenis liet diepe sporen na bij de toekomstige componist.
Na dit tragische verlies kreeg hij les van verschillende en in 1932 stuurde zijn vader hem naar Griekenland om te studeren aan een kostschool op het Egeïsche eiland Spetses. Daar blonk hij uit in zowel academische als sportieve prestaties en zong hij in het jongenskoor van de school, waar het repertoire werken van Palestrina en het Requiem van Mozart omvatte.
Op de Spetses-school verdiepte Xenakis zich ook in notenschrift en notenleer, maakte hij kennis met de muziek van Beethoven en Brahms, en raakte hij geïnspireerd door Griekse traditionele en kerkmuziek. Hij geraakte ook geïnteresseerd in de geschiedenis van zijn land, bezocht musea en verdiepte zich in de werken van Homeros.
Na zijn afstuderen aan de school in 1938 verhuisde Xenakis naar Athene om zich voor te bereiden op toelatingsexamens aan de Nationale Technische Universiteit. Hoewel zijn oorspronkelijke intentie was om architectuur en techniek te studeren, nam hij ook harmonie- en contrapuntlessen bij Aristotelis Koundouroff. In 1940 slaagde hij met succes voor de examens, maar de Grieks-Italiaanse oorlog onderbrak zijn studie. Deze oorlog begon met de Italiaanse invasie op 28 oktober 1940 en resulteerde, met Duitse steun, in de bezetting van Griekenland in april 1941.
Xenakis sloot zich in een vroeg stadium van de oorlog aan bij het Nationale Bevrijdingsfront, nam deel aan omvangrijke protesten en demonstraties, en raakte later betrokken bij het gewapende verzet.
Toen de geallieerde troepen de bezetting eind 1944 beëindigden, gaf de Britse premier Churchill het bevel dat Britse troepen moesten interveniëren om te helpen bij het herstellen van de Griekse monarchie. Dit stuitte echter op verzet van het Democratische Leger van Griekenland, wat resulteerde in een burgeroorlog. In december 1944, tijdens de staat van beleg van Churchill, raakte Xenakis als lid van een communistische studentengroep betrokken bij straatgevechten tegen Britse tanks. Hij liep daarbij verwondingen op en zijn gezicht werd ernstig verminkt.
Rond 1947 begon de Griekse regering voormalige verzetsleden die een linkse oriëntatie hadden te arresteren en naar de gevangenis te sturen. Xenakis, die vreesde voor zijn leven, dook onder. Met de hulp van zijn vader en anderen ontvluchtte hij Griekenland via Italië met behulp van een vals paspoort. Op 11 november 1947 kwam hij aan in Parijs. Daarop veroordeelde de rechtse Griekse regering hem bij verstek ter dood. Deze uitspraak werd later omgezet naar 10 jaar gevangenis, maar zolang deze straf Xenakis boven het hoofd hing, was het voor hem onmogelijk om naar Griekenland terug te keren.
In Parijs slaagde Xenakis er, ondanks zijn illegale verblijf, in om aanvankelijk aan de slag te gaan als technisch assistent. Zijn vaardigheden vielen echter meteen op, waardoor hij al snel betrokken werd bij grotere projecten.
Tegelijkertijd zette hij zijn muzikale studies voort. Het vinden van een geschikte mentor bleek uitdagend, omdat velen hem afwezen vanwege zijn toepassing van muzikale principes die ook door Debussy en Stravinsky werden gebruikt. Uiteindelijk adviseerde Messiaen hem om zijn mathematische inzichten en ervaring als architect te benutten om zijn eigen stijl te ontwikkelen. Tijdens de klassen van Messiaen die Xenakis van 1951 tot 1953 bijwoonde, evolueerden zijn inzichten in de hedendaagse klassieke muziek en het is in deze periode dat hij zijn eerste volwaardige werk schreef, de Metastaseis, dat op 16 oktober 1955 in première ging in het Duitse Donaueschingen.
Op persoonlijk vlak ging het Iannis in Parijs voor de wind. In 1950 ontmoette hij de schrijfster en journaliste Françoise Gargouil, met wie hij op 6 december 1953 in het huwelijksbootje trad. In 1956 werd hun enige dochter, de schilderes en beeldhouwster Mâkhi geboren.
Eind 1954 werd Xenakis met de steun van Messiaen opgenomen in de Groupe de Recherches de Musique Concrète, een organisatie gewijd aan het bestuderen en produceren van elektronische muziek van het musique concrète-type. Kort daarna kruiste Xenakis het pad van dirigent Hermann Scherchen, die zodanig onder de indruk was van de partituur van Metastaseis dat hij Xenakis zijn steun aanbood. Hoe
Tegen het einde van de jaren vijftig begon Xenakis langzaam erkenning te krijgen in artistieke kringen. In 1957 ontving hij zijn eerste compositieprijs van de European Cultural Foundation. In 1960 was Xenakis zo bekend dat UNESCO hem opdracht gaf voor een soundtrack voor een documentaire van Enrico Fulchignoni.
Vanaf het begin van de jaren ’60 wijdde Xenakis zich steeds meer aan de muziek. Hij gaf les en creëerde composities waarin hij experimenteerde met moderne technologieën. Hoewel hij uiteindelijk slechts enkele electro-akoestische werken zoals Bohor schreef, bepaalden deze composities in sterke mate de ontwikkeling van Xenakis’ inzicht in de muziek. In 1979 ontwikkelde hij zelfs een toestel dat afbeeldingen in muziek omzette en een algoritme voor een synthesiser. Hiermee droeg hij in zeer sterke mate bij aan de nieuwe trends in de muziek. Het resultaat was vaak een zeer krachtig soort muziek waarin de componist zijn diepste emoties wist uit te drukken.
In 1997 voltooide Xenakis zijn laatste compositie, O-mega, geschreven voor percussiesolist en kamerorkest. In de loop van de jaren verslechterde zijn gezondheid gestaag, en tegen het einde van 1997 was hij niet langer in staat om te werken. In 1999 werd Xenakis bekroond met de Polar Music Prize.
Na een langdurige periode ziekte raakte de componist op 1 februari 2001 in coma. Op 4 februari, slechts vier dagen later, overleed hij op 78-jarige leeftijd in zijn huis in Parijs.
(Bronnen: Wikipedia | Geneanet)