Menu
Carl Philipp Emanuel Bach was het vierde kind en de tweede zoon van Johann Sebastian Bach en diens eerste echtgenote, zijn achternicht Maria Barbara Bach. Hij werd op 8 maart 1714 geboren in Weimar en het was niemand minder dan Georg Philip Telemann die zijn peter werd. Geboren in een muzikale familie en met één van de meest gevierde componisten van zijn tijd als peter, kon het moeilijk anders dan dat ook Carl Philipp Emanuel een loopbaan in de muziek was weggelegd.
De muzikale opleiding van Carl Philipp Emanuel begon in zijn eigen huis, onder de vleugels van zijn vader, die zijn kinderen zorgvuldig onderwees in muziektheorie, compositie en uitvoering. Carl Philipp Emanuel kreeg ook een grondige training in klavierinstrumenten zoals het klavecimbel en orgel, en al snel bleek ook daar zijn uitzonderlijke talent.
Hoewel het duidelijk was dat Carl Philip Emanuel een loopbaan in de muziek nastreefde, trok hij in 1731 toch naar de universiteit van Leipzig om er rechten te studeren. Met een diploma van de universiteit, dat hij in 1738 behaalde, op zak, was de kans immers groter dat hij ook als muzikant veel ernstiger zou genomen worden en daardoor sneller in aanmerking zou komen voor de betere aanstellingen.
Lang liet een interessante aanstelling niet op zich wachten, want met de hulp van de gebroers Graun en Sylvius Leopold Weiss kon hij kort na zijn afstuderen al aan de slag aan het hof van de toenmalige kroonprins Frederik -de latere Frederik de Grote van Pruisen- in Berlijn. Wanneer Frederik twee jaar later, in 1740 de troon besteeg, werd Carl Philipp Emanuel lid van het koninklijk orkest van Pruisen, waar hij uitblonk als één van de beste klavecinisten van zijn tijd.
Ook als componist liet deze Bach zijn sporen na. Gedurende zijn jaren aan het hof in Berlijn componeerde hij talrijke werken, waaronder kamermuziekstukken, sonates, symfonieën en concerti. Voor zijn composities vond hij inspiratie bij zijn peter, Telemann, en bij tal van tijdgenoten waaronder Händel, Haydn en later ook Mozart. Dit, samen met de sterke artistieke en creatieve vrijheid die hij aan het hof genoot, stelde Carl Philipp Emanuel ertoe in staat om uit te groeien tot één van de centrale figuren in de ontwikkeling van de zogenaamde Empfindsamer Stil. Deze muziekstijl brak met de strakke contrapuntische benadering van componisten uit de late barok periode zoals Johann Sebastian Bach, waardoor er meer ruimte ontstond voor emotie en expressie. Door de grotere nadruk op emotie en expressie wordt deze stijl als een voorloper van de 19de eeuwse romantiek beschouwd.
In Berlijn componeerde Bach talrijke stukken voor solo klavier, inclusief een reeks karakterstukken, de zogenaamde Berlijnse portretten, zoals La Caroline. Zijn reputatie werd gevestigd door de twee sets sonates die hij publiceerde met toewijdingen aan Frederik de Grote in 1742 en aan de hertog van Württemberg in 1744.
In 1744 trad Carl Philipp Emanuel in het huwelijk met Johanna Maria Dannemann, de dochter van een lokale wijnhandelaar. Slechts drie van hun kinderen leefden lang genoeg om volwassen te worden, maar geen van hen trad in de voetsporen van hun vader, ooms en grootvader.
Tijdens de regering van Frederik de Grote bloeide het koninklijk hof van Berlijn op tot een centrum van culturele activiteit, aantrekkelijk voor diverse kunstvormen. Bach zelf toonde een diepgaande interesse in deze diverse kunsten, wat niet alleen van invloed was op zijn composities, maar ook tot boeiende ontmoetingen leidde, waaronder met Moses Mendelssohn, de grootvader van Felix Mendelssohn, die in de vroege 19de eeuw een cruciale rol zou spelen in de ‘hertontdekking’ van Johann Sebastian Bach.
Ondanks zijn vele bezigheden als componiste en hofmuzikant vond Carl Philipp Emanuel Bach nog de gelegenheid om een verhandeling te schrijven over het bespelen van klavier instrumenten: Versuch über die wahre Art das Clavier zu spielen. Dit werk werd zeer goed ontvangen, en componisten als Haydn en Beethoven beschouwden het als het ultieme werk omtrent het bespelen van de toetsenbord instrumenten van hun tijd.
In 1768 kreeg Bach, na lange onderhandelingen, de toelating om zijn post aan het hof in Berlijn op te zeggen, zodat hij zijn peter, Telemann, als Kapellmeister in Hamburg op zou kunnen volgen. Ondanks zijn vertrek, werd hij toch benoemd tot hofcomponist van prinses Anna Amalia, de zus van Frederik de Grote, een benoeming die voornamelijk symbolisch was, maar die hem de bescherming van het Pruissische koningshuis bleef garanderen.
In Hamburg schreef Bach, in dienst van enkele Lutheraanse kerken, meer sacrale muziek. In 1769 componeerde hij zijn grootste werk, het oratorio Die Israelieten in die Wüste. In dit oratorio schetste hij het lijden van de Israëlieten op hun zwerftocht door de woestijn. Hoewel aanvankelijk bedoeld om uitgevoerd te worden bij de inwijding van de Lazarettkirche, zag Bach dit werk in een ruimere context, ook buiten de kerk omdat de betere muzikanten niet noodzakelijk meer in kerkelijke sferen te vinden waren. Opvallend is niet alleen de invloed van Händel op dit werk, maar ook dat meer dan een halve eeuw later, Felix Mendelssohn er inspiratie uit zou putten voor zijn eigen oratorio, Elijah.
Het is tijdens zijn Hamburgse jaren -de laatste 20 van zijn leven- dat hij het grootste aantal koorwerken schreef, maar liefst 21 versies van het Passie-verhaal en een zeventigtal cantates, litanieën, motetten en andere liturgische werken.
In 1773 werd Bach één van de eerste componisten om een autobiografie te schrijven, een werk dat een schat aan informatie bevat over zijn leven en zijn familie en diepere inzichten verschaft in de muziek van de 18de eeuw. Hij overleed op 14 december 1788 in Hamburg en werd er in de Michaelskirche waar hij 20 jaar actief was geweest, begraven.
Zowel in Berlijn als in Hamburg was Carl Philipp Emanuel Bach een bijzonder productief componist. Waar hij aan het koninklijke hof meer ‘wereldse’ werken zoals concerto’s, symfonieën en sonata’s schreef, ging zijn focus in Hamburg voornamelijk naar de meer sacrale werken. In tegenstelling tot zijn vader, die qua stijl vasthield aan de contrapuntische benadering van de late barok, nam Carl Philipp Emanuel het voortouw in de evolutie van de muziek. Waar nodig brak hij de oude regels in functie van een sterkere emotionele draagkracht. In zijn muziek ontdekken we nog typische klanken uit de late barok, maar ook elementen uit het classicisme en vooral uit de latere romantiek klinken sterk door in zijn werk. Hoewel het nog zo goed als een halve eeuw zou duren vooraleer de romantiek op volle kracht zou komen, waren het componisten zoals Carl Philipp Emanuel Bach die aan de basis ervan lagen.
(Bronnen: CPE Bach, De Klassieke Muziek Collectie nr. 41, DeAgostini 1995 ev. | Wikipedia | Geni.com)